Kerubim Melekleri

           Kubbeye geçiş elemanı olan pandantiflerin üzerinde yer alan dört adet melek bulunur.
İkisi mozaik ikisi fresko tekniği ile yapılmıştır. Kerubim meleklerinin yüzü insan suretinde
vücudu bulunmayıp kanadı ateştendir. En kapsamlı onarımı 9. yüzyılda yapılmıştır.
Kubbenin hasar görmesinden dolayı pandantifteki iki melek fresko tekniği ile onarılmıştır.
Kilisen camiye çevrildikten sonra meleklerin yüzleri metal plakalar ile kapatılmıştır.
Günümüzde bazılarının plakaları sökülmüş yüzleri açık biçimdedir. Üzerlerinde beyaz, kahve
ve mavi tonları görülmektedir. (Şek. 31)

Şekil 31. Kubbeden ve Kerubim meleklerinden görünüm

(http://ayasofyamuzesi.gov.tr/tr/mozkubbe-melek-tasvirleri)

Deesis Mozaiği

Güney galeri yönünde konumlanan mozaiktir. 13. yüzyıl sonlarına tarihlendirilmektedir.
Buradaki mozaikler Haçlıların (1261) tahribatlarından dolayı Palaeologoslar tarafından
onarılmıştır. Zeminde altın yaldızlı tessera tekniği ile kaplanmış ortada İsa başında haçlı
nimbusuyla, Senzata duruşu ve sağ eliyle takdis işareti yapar bir biçimde görülmektedir.
İsa’nın sağında Meryem başında halesi ve maphorionuyla ayakta üzgün bir biçimde tasvir
edilmiştir. İsa’nın solundaki vaftizci Yahya ise başında halesi, hırpani kıyafeti ile saçı
sakalı birbirine karışmış biçimde tasvir edilmiştir. Üslup bakımından iri gözler izleyiciyi
baktığında odak noktası haline dönüştürürken, küçük dudak, uzun burun ve uzun bir çene
bakımından Bizans sanatının son Rönesans döneminin tipik örneğidir. Genel olarak
kullanılan renkler sarı, mavi, yeşil, kırmızı, kahve tonlarıdır. İkonografi olarak Meryem
ve Yahya İsa’ya yakarışta bulunur ve Deesis (Yakarış) sahnesi olarak bilinir. (Şek. 32)

Şekil 32. Galeri katı, güney duvarında bulunan Deesis mozaiği

İmparator II. Ioannes Komnenos ve Eirene Mozaiği

Güney galeride yer alan mozaik 1118-1122 yıllarına tarihlendirilmektedir. Zemin altın yaldızlı tessera tekniği ile kaplanmış alt kısmın bir bölümü tahrip olmuştur. Ortada Thetokos duruşta Meryem maphorionuyla kucağında haçlı nimbusuyla çocuk İsa bulunurken sağında ve solunda Meryem ve Thetokos monogramları bulunmaktadır. Sağında imparator II. Ioannes Komnenos halesiyle, başında miğferi ve üstünde zırhı ile tasvir edilmiştir. Sol eliyle bir altın kesesi tutar biçimde görülür. Meryem’in solunda ise II. Ioannes Komnenos’un eşi Eirene halesiyle, başında tacı, kızıl saçlı, çilleri ve elinde tuttuğu parşömen dikkat çeker. İkisinin de giymiş olduğu divetesion (tören kıyafeti) kıyafeti ile görülmektedir. İmparatorun II. Ionnes Komnenos’un baş kısmını çevreleyen yazıda "Romalıların Hükümdarı Porphyrogennetos Komnenos" (porfir salonda doğan) ibaresi yazılı olup, bu ifade İmparatorun, babasının saltanatı sırasında dünyaya geldiğini belirten bir soyluluk işaretidir. İmparatoriçenin başının etrafında ise "Dindar Augusta Eirene" yazılıdır. İmparatoriçe Eirene Macar Kralı Laszlo'nun kızı olup, örgülü kızıl saçlı, renkli gözlü, beyaz tenli ve pembe yanakları ile orta Avrupalılara özgü bir tipte gösterilmiştir. (Şek. 33) Görselin yan payandasına 1122 yılına tarihlendirilen Prens Aleksios portresi eklenmiştir. Aleksios halesi, başında miğferi, asık yüzü ve tören kıyafeti ile tasvir edilmiştir. Döneme hâkim olan renkler burada da görülmektedir. (Şek. 34)

Şekil 33. Galeri katı, İmparator II. Ioannes Komnenos ve Eirene mozaiği

Şekil 34. Galeri katı, İmparator II. Aleksios mozaiği

  IX. Konstantinos ve Zoe Mozaiği

           Güney galerinin doğu bölümünün doğu duvarında ortadaki pencerenin sol yanında yer
alan mozaik 1028-1034 yılları arasında yapılmıştır. Zeminin tamamı altın yaldızlı tessera tekniği
ile kaplanmıştır. Ortada tahta oturur iken verilen İsa başında haçlı nimbusu, Senzata duruşu ve
takdis işareti ile görmekteyiz. İsa’nın sağında IX. Konstantinos başında halesi, miğferi,
tören kıyafeti ve elinde altın kesesi (apokombion) ile tasvir edilmiştir. İsa’nın solunda
imparatoriçe Zoe başında halesi, tacı, tören kıyafeti ve eline bir rulo biçimde parşömen
ile görülmektedir. Zoe’nin ikinci eşinin portresi 1041-1042 de yeni işininkiyle değiştirilmiştir.
İmparatorun başının üzerinde, "Romalıların İnançlı Hükümdarı, Tanrının İsa'sının Kulu
Konstantinos Monomakhos" yazılıdır. İmparatoriçe'nin başının üzerinde ise
"Çok Dindar Agusta Zoe" yazılıdır. İsa'nın başının iki tarafında ise Jesus Christus adının
kısaltılmış harflerini içeren IC ve XC monogramları yaptıkları bağışı sembolize etmektedir.
Döneme hâkim olan renkler burada da görülmektedir. (Şek. 35)

Şekil 35. Galeri katı, İmparator Constantine ve İmparator Zoe mozaiği

    İmparotor Aleksandros ‘un Mozaiği

           Kuzey galeride kuzey Batı payenin Doğu yönünde 912-913 yıllarına tarihlenen mozaik
zeminde altın yaldızlı tessera tekniğindedir. İmparatorun başında halesi miğferi kıyafeti dökümlü
ya da hareketli değildir ancak cepheden ve çok ayrıntılı bir süslemeyle tasvir edilmiştir.
Üzerinde imparatorluk pelerini ayağında ise kızıl renkli mücevherlerle süslü ayakkabı bulunmaktadır.
Sağ elinde akakiası sol elinde ise küreyle tasvir edilen imparator tam boy bir portre olarak verilmiştir.
Yüzdeki ifade keskin ve zarif bir şekilde tasvir edilmiştir. En iyi korunan mozaiklerden biridir.
İmparatorun sağında ve solunda ikişer tane olmak üzere madalyonlar içinde haç işareti bulunurken
sol üstünde üç sıra halinde ismi yazmaktadır. Haçların üzerinde ise “Tanrım, hizmetçine, sadık
Ortodoks imparatoruna yardım et” yazmaktadır. Döneme hâkim olan renkler burada da görülmektedir.
(Şek. 36)

Şekil 36. İmparator Aleksandros mozaiği

Piskoposların Mozaikleri

Kuzey timpanumda pencerenin altındaki yedi niş içinde din adamları tasvir edilmiştir.
Zemin altın yaldızlı tessera tekniğinde dönemin hâkim olan renkleri kullanılmıştır.
Batıdan birinci nişte Ignatios, orta nişte Ioannes Khrisostomos, batıdan beşinci nişte
Athanasios mozaiklerinin bazı parçalarını Amerikan Bizans Enstitüsü çalışmaları
sırasında ortaya çıkmıştır. Bazı figürlerin üzeri madalyon içinde kıvrık dallar şeklinde
boyanarak kapatılmıştır. (Şek. 37)

Şekil 37. Kuzey cephe ve psikoposlardan görünüm